Ayni hak, herkese karşı ileri sürülebilen haklara verilen isimdir. Hak sahibi bu hakkını herkese karşı ileri sürebilir. Ayni haklar nispi haklardan bu yönüyle ayrılırlar. Nispi haklar sadece muhatabına karşı ileri sürülen haklardandır.
Ayni Hak
Ayni haklara verilebilecek tipik örnek mülkiyet hakkıdır. Mülkiyet hakkı ile kişi eşya üzerinde doğrudan hakimiyet kurabilir. Mülkiyet hakkı doğrudan doğruya malvarlığına ilişkin haklardan birisidir. Eşya üzerinde hakimiyet kurmanın yanı sıra, bu hakkı herkese karşı ileri sürebilmek, mülkiyet hakkının ayni hak statüsünde kabul edilmesini sağlar.
Sınırı, kapsamı tam olarak belirlenemeyen haklarda ayni hak tesisi mümkün değildir. Ayni hak aleni olmalı ve başkalarında görülebilir ve anlaşılabilir bir yapıda bulunmalıdır. Hukuk sistemleri bu kavramı somutlaştırabilmek için bazı kavramları geliştirmiştir. Genellikle kanunun öngörmediği şeyler ayni hak kapsamında değerlendirilemezler.
Ayni haklar, hak sahibine önemli yetkiler verir. Bu yetkiler, kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisidir. Ayni hak sahibi eşya üzerinde bu hakları kullanabilmektedir. Bazı durumlarda bazı hak sahipleri, sayılan üç yetkiyi kullanırken sınırlandırmalara tabi olmaktadır. Bu durumda Türk Hukuku’nda “Sınırlı Ayni Hak” denilen kavram ortaya çıkar. Hak sahiplerine bazı sorumlulukların yüklenmesi de sınırlı ayni hak kapsamında değerlendirilmektedir.
Ayni haklar, aslen, devren ve tesisen yollarla kazanılabilir veya kaybedilebilir.
Eşya Hukuku‘nda ayni hakkın konusu olan eşyanın dört niteliğinden bahsedebiliriz. Eşyaların fiziki bir varlık olması ilk unsur olarak ele alınır. Bu eşyanın fiziki bir varlık olması ilk unsurun tamamlanması için yeterlidir. Soyut ürünler, markalar, doğal kuvvetler; yapısı gereği bu niteliği kapsamadığı için farklı haklar vasıtası ile hak sahibinin menfaati korunabilir.
İkinci ilke olarak; fiziki varlığa sahip olan eşyanın belirlenebilir nitelikte olması önemlidir. Sınırları belli olmayan veya belirlenemeyen varlıklar üzerinde ayni hak kurmak mümkün değildir. Sınırları belli olan ve belirlenebilir nitelikte olan varlıklar; iktisaba elverişli olmalıdır ve hak sahibinin eşya üzerinde tasarrufta bulunabilir nitelikte olması gerekmektedir. Ele geçirilemeyen veya üzerinde tasarruf etme olanağına imkan vermeyen şeyler ayni hakka konu edilemez.
Ayni hak kapsamında değerlendirilebilmek için son ilke ise; kişisel olmaması gerekir. Kişiden bağımsız nitelik taşımayan her şey eşya ayni hak kapsamında değerlendirilemez. Örneğin kişinin bir uvzu, bir organı eşya olamaz ve ayni hakka konu olamazlar.
